سلامت واقعی انسان تنها در گرو سلامت جسمی‌او نیست، چرا انسان موجودی متشکل از روح و جسم است که اگر به هر دلیلی سلامت معنوی و روحی او دستخوش خلل و ضعف قرار گیرد، سلامت حقیقی و حتی ظاهری او با چالش جدی مواجه خواهد شد. از این رو در موقعیت‌های بحرانی شیوع بیمار «کروناویروس» نباید از شاخص‌های سلامت بهداشت معنوی غافل شویم.
در هفته و روزهای اخیر با خبرساز شدن بیماری«کروناویروس یا کووید ۱۹» بیش از آنکه شاهد شیوع و فراگیری این بیماری در کشور باشیم، شاهد فراگیر شدن اپیدمی‌ترس، نگرانی و استرس در شهرهای مختلف کشور بودیم، حتی شهرهایی که موج این بیمار تنفسی به آنجا نرسیده بود نیز به نوعی خود را درگیر طاعون ترس و استرس می‌دیدند، شیوع نگران کننده و اپیدمی‌ترس و استرس ما را متوجه این موضوع می‌کند که جامعه بیش از آنکه نیازمند به رعایت بهداشت فردی و ظاهری باشند، نیازمند رعایت مؤلفه و شاخص‌های بهداشت معنوی است؛ چرا که با تضعیف بهداشت معنوی به نوعی شاهد ایجاد خلل و کاستی در بهداشت روحی و روانی خواهیم شد.
عدم تقابل بهداشت ظاهری و بهداشت معنوی
قبل از هر نکته و یا مطلبی باید به این موضوع اشاره داشته باشیم که پیش کشیدن شاخص‌های بهداشت معنوی به هیچ وجه به معنای تضعیف مؤلفه‌های بهداشت جسمی‌و ظاهری نیست؛ چرا که آموزه‌های اسلامی‌بیش از هر مکتب و یا آیینی خود مروج سلامت و بهداشت ظاهری در جامعه بوده است، در منابع روایی از امام رضا(علیه السلام) نقل شده است: «مِن اَخلاقِ الانبیاءِ التَّنَظُّفُ؛[1]پاکیزگى از اخلاق پیامبران است.»
از این رو هر چند در مصاف با «بیماری کروناویروس یا کووید ۱۹» رعایت بهداشت فردی و ظاهری بسیار لازم و ضروری است و منابع اسلامی‌نیز در این خصوص سفارش و تأکید‌های بهداشت ویژه‌‌‌ای را ارائه داده است،[2] و به پاکیزگی و شستشوی دست‌های پیش از تماس با دهان و غذا سفارش تاکید داشته است،[3] ولی با این حال سلامت واقعی انسان تنها در گرو سلامت جسمی‌او نیست، چرا انسان موجودی متشکل از روح و جسم است که اگر به هر دلیلی سلامت معنوی و روحی او دستخوش خلل و ضعف قرار گیرد، سلامت حقیقی و حتی ظاهری او با چالش جدی مواجه خواهد شد. به همین جهت در موقعیت‌های بحرانی شیوع بیمار «کروناویروس» نباید از شاخص‌های سلامت بهداشت معنوی غافل شویم. در منابع روایی توجه به بهداشت ظاهری و معنوی این چنین مورد سفارش بوده است: «مِن وَصِیَّتِهِ لِجابِرٍ الجُعفِیِّ: وَ اعلَم أنَّه لا عِلمَ کَطَلَبِ السَّلامَةِ، ولا سَلامَةَ کَسَلامَةِ القَلبِ؛[4] امام باقر علیه السلام در سفارش به جابر جعفى: بدان که نه هیچ دانشى چون جُستن [دانشِ] سلامت است، و نه هیچ سلامتى چون سلامتِ دل.»در شاخص‌های بهداشت و سلامت معنوی تنها به یادداشتن خدای متعال برای دست یابی به بهبود و سلامت معنوی کافی نیست ؛چرا که در این فضا فقط یک ارتباط معنوی صحیح و ادامه دار است که می‌تواند ضامن سلامت انسان در حیات مادی و معنوی باشد.
شاخص‌های بهداشت معنوی در مقابله باکرونا ویروس
1-فراموش نکردن شافع واقعی
یکی از مهمترین و ضروری‌ترین شاخص‌های بهداشت معنوی توجه جدی و اساسی به مسبب الاسباب و شافع تمام بیماریها است. هیچ موجود و انسانی برای خلاصی از بیماری که با آن دست به گریبان است، بی نیاز از خدای متعال نیست، چرا که اوست به انسان سلامتی و خلاصی از بیماری عنایت می‌کند: «وَ إِذا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفینِ»؛[5] و هنگامى که بیمار شوم مرا شفا مىدهد». اگر برخی از داروها کارایی اثر بخشی بر درد و بیماری بیماران برجای می‌گذارند این اثر بخشی را از ناحیه عنایت خدای متعال دریافت کرده‌اند. باری هرجهت یکی از محوری‌ترین شاخص‌های سلامت و بهداشت معنوی خدامحوری و توحیدگرایی است، بسیاری از امت‌های سابق به خاطر فاصله گرفتن از این شاخص معنوی به بسیاری از عذاب‌ها و گرفتاری‌ها مبتلا شده‌اند: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکا؛[6] و هر کس از یاد من روى گردان شود، زندگى (سخت و) تنگى خواهد داشت».
2-تقویت رابطه معنوی با خدای متعال
در شاخص‌های بهداشت و سلامت معنوی تنها به یادداشتن خدای متعال برای دست یابی به بهبود و سلامت معنوی کافی نیست ؛چرا که در این فضا فقط یک ارتباط معنوی صحیح و ادامه دار است[7] که می‌تواند ضامن سلامت انسان در حیات مادی و معنوی باشد. نباید از یاد برد که یکی از نیازهای ضروری قوام حیات مادی بهره‌مندی از آرامش خاطر و فاصله گرفتن از ترس و استرس است، از طرفی ارتباط اصولی و صحیح با خدای متعال نوید بخش این نیاز اساسی حیات انسانی است. کما اینکه خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛[8] آنها کسانى هستند که ایمان آوردهاند، و دل‌هایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش مىیابد!»
به اذعان کارشناسان و متخصصان علوم پزشکی ارتباط معنا داری بین دست‌یابی به آرامش و تقویت سیستم ایمنی بدن و تقویت و مقاومت آن در برابر بیماریها وجود دارد. در واقع اضطراب و استرس می‌تواند روی سیستم ایمنی تأثیر منفی داشته باشد و بدن را در برابر بیماریها تضعیف کند.
3-تقویت امید و باور به امداد رسانی باری تعالی
شاخص‌هایی همچون خداباوری و خداگرایی باید محصول امید و نشاط را برای انسان به ارمغان آورد، از طرفی این محصول تنها با باور راسخ، ایمان و اعتقاد به توانایی حقّ تعالی در امداد رسانی میسر خواهد بود. دیل کارنگی در یکی از کتاب‌های خود در خصوص تقویت امید و ارتباط با خدا این چنین می‌نویسد: «هنگامی‌که کارهای سنگین، قوای ما را از بین می‌برد، و اندوها هر نوع اراده‌ای را از ما سلب می‌کند، و بیشتر اوقات که درهای امید به روی ما بسته میشود، به سوی خدا روی آوریم؛ ولی اصلاً چرا بگذاریم روح یأس و ناامیدی بر ما چیره شود...»[9]
هر چند رسانه‌های غربی شاید نتوانند عامل شیوع و فراگیری «کروناویروس» باشد، ولی به طور قطع و یقین با تمام توان و با مدیریت حساب شده برای برهم زدن امنیت روانی و معنوی جامعه به دنبال فراگیر کردن اپیدمی‌ترس و استرس هستند، این در حالی است که اگر جامعه اسلامی‌به خوبی شاخص امیدواری را تقویت نماید این نقشه شوم کارآیی خود را از دست خواهد داد.
4-تقویت صبر و بردباری
نه تنها در مصاف با «کروناویروس» بلکه در مقابله با هر ویروس خطرناکی که زندگی مادی و معنوی انسان را تهدید می‌کند نباید از شاخص بسیار ارزشمند همچون بردباری و صبوری غفلت کرد، چرا که به طور قطع و یقین هیچ کار شتابزده و بدون عقلانیتی به نتیجه دلخواه منتهی نخواهد شد. در اهمیت و ضرورت صبر در همه‌ی امور در منابع روایی نقل شده است: امام على (علیه السلام) « الصَّبْرُ فِی الْأُمُورِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ فَإِذَا فَارَقَ الرَّأْسُ الْجَسَدَ فَسَدَ الْجَسَدُ وَ إِذَا فَارَقَ الصَّبْرُ الْأُمُورَ فَسَدَتِ الْأُمُورُ؛[10] نقش صبر در کارها همانند نقش سر در بدن است؛ همچنان که اگر سر از بدن جدا شود، بدن از بین مى رود، صبر نیز هرگاه همراه کارها نباشد، کارها تباه مى گردند.»
5-تعاون و نوع دوستی
با آغاز شیوع کروناویروس در ایران، وزارت بهداشت فرماندهی مقابله با این ویروس را برعهده گرفت است. از طرفی این ستاد از همه مردم خواست که از اجتماعات پرهیز کنند تا ویروس به دیگران منتقل نشود. از سوی مسئولان وزارت بهداشت بارها بیان شده است که توصیه اکید ما همچنان علاوه بر رعایت بهداشت فردی، اجتماعی و تنفسی، محدود کردن ترددها و سفرهای شهری و بین شهری غیرضروری است و از مردم می‌خواهیم که در خانه‌ها و شهرهای خود که بهترین و امن‌ترین مکان‌ها هستند، بمانند تا شاهد شیوع بیشتر این بیماری نباشیم.
تمکین به این دستورات پزشکی به نوعی نیازمند تعاون، همکاری جمعی و نوع دوستی است، نوع دوستی و تعاونی که رعایت آن ضامن کنترل بیماری کروناویروس خواهد بود، به یاد داشته باشیم که خدای متعال در قرآن کریم سفارش به تعاون بر نیکی‌ها داشته است از این رو سزاوار است بی‌جهت قوانین اخلاقی و دینی را کنار نگذاریم: «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى؛[11] و (همواره) در راه نیکى و پرهیزگارى با هم تعاون کنید»
پی‌نوشت‌ها:
[1]. کافى(ط-الاسلامیه) ج 5، ص 567، ح 50.
[2]. نهج الفصاحه ص391، ح 1182، «رسول (اکرم صلی الله علیه و آله و سلم): «تَنَظَّفوا بِکُلِّ مَا استَطَعتُم فَإِنَّ اللّهَ تَعالى بَنَى السلامَ عَلَى النَّظافَةِ وَ لَن یَدخُلَ الجَنَّةَ إِلاّکُلُّ نَظیفٍ؛خودتان را با هر وسیله اى که مى توانید پاکیزه کنید، زیرا که خداى متعال اسلام را برپایه پاکیزگى بنا کرده است و هرگز به بهشت نمى رود، مگر کسى که پاکیزه باشد».
[3]. الکافی، ج6، ص290، ح3. الإمام علیّ علیه السلام: غَسلُ الیَدَینِ قَبلَ الطَّعامِ و بَعدَهُ زِیادَةٌ فِی العُمُر؛ امام على (علیه السلام): شستن دستها پیش و پس از غذا، موجب فزون شدن عمر است».
[4]. تحف العقول، ص 286.
[5]. سوره مبارکه شعراء، آیه ۸۰.
[6]. سوره مبارکه طه، آیه 124.
[7]. سوره مبارکه احزاب، آیه 41. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید! خدا را بسیار یاد کنید».
[8]. سوره مبارکه رعد، آیه 28.
[9]. علی احمد پناهی، آرامش در پرتو نیایش، به نقل از: دیل کارنگی، آیین زندگی، ترجمه ریحانه سیف، ص203.
[10]. کافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص90، ح9.
[11]. سوره مائده، آیه2.
راسخون
